Trong những năm qua, vai trò, vị trí của kinh tế tập thể (Tổ hợp tác, hợp tác xã, liên hiệp hợp tác xã) trên địa bàn tỉnh tiếp tục được khẳng định, vai trò “bà đỡ” của hợp tác xã (HTX) trong việc hỗ trợ kinh tế hộ, kinh tế trang trại tiếp tục được phát huy, góp phần tích cực tham gia quá trình tái cơ cấu nông nghiệp theo hướng hiện đại, hữu cơ, cơ giới hóa trong sản xuất nông nghiệp, tổ chức sản xuất theo chuỗi giá trị sản phẩm mà các địa phương đã xác định.

Theo kết quả khảo sát hàng năm: Hầu hết các HTX nông nghiệp đều tổ chức cho thành viên sản xuất lúa theo trà, vùng, từng bước hình thành các vùng chuyên canh tập trung, thuận lợi cho công tác đưa máy móc thiết bị vào sản xuất. Đến nay, toàn tỉnh có trên 55% HTX tham gia chuỗi giá trị và liên kết tiêu thụ sản phẩm hàng hóa cho thành viên, trong đó có trên 22 % HTX tham gia liên kết hợp đồng với các doanh nghiệp, tập trung chủ yếu là sản phẩm lúa chất lượng cao, lúa hữu cơ, cà phê, hồ tiêu, dược liệu, sen…. Đến nay, toàn tỉnh có trên 30% HTX đầu tư trang thiết bị sơ chế, chế biến các sản phẩm nông sản. Đặc biệt được sự quan tâm hỗ trợ đầu tư của dự án “Hiện đại hóa lâm nghiệp và tăng cường tính chống chịu vùng ven biển (FMCR) tỉnh Quảng trị” có trên 6 HTX được đầu tư cơ sở hạ tầng và công nghệ phục vụ sản xuất chế biến lúa hữu cơ, sen, hồ tiêu. Hầu hết các HTX này đều có khả năng tổ chức sản xuất khép kín từ dịch vụ đầu vào cho thành viên – tổ chức sản xuất – sơ chế, chế biến gắn với xây dựng thương hiệu – tiêu thụ, góp phần tích cực vào giải quyết việc làm tại chỗ cho người lao động ở các địa phương. Toàn tỉnh có 138 sản phẩm OCOP trong đó có 21 HTX có sản phẩm OCOP với 38 sản phẩm và trên 26 HTX ứng dụng công nghiện cao vào sản xuất.

Các HTX phát huy được vai trò của mình trong huy động nguồn lực, vận động các thành viên hưởng tham gia xây dựng chuỗi giá trị ở từng địa phương có lợi thế; chủ động liên kết các sở, ban ngành liên quan tổ chức tập huấn, chuyển giao ứng dụng khoa học, các quy trình kỷ thuật mới vào sản xuất cho thành viên; Thu hút, kêu gọi các chương trình dự án đầu tư trang thiết bị phục vụ sản xuất, như đầu tư nhà máy chế biến, sơ chế các sản phẩm hàng hóa để cung cấp đầu vào cho các doanh nghiệp hoặc đưa ra thị trường. Liên doanh liên kết với các doanh nghiệp cung cấp dịch vụ đầu vào cho sản xuất; sử dụng máy bay không người lái phun thuốc cho đồng ruộng, bao tiêu sản phẩm đầu ra cho thành viên…; thành lập các tổ dịch vụ phục vụ sản xuất, liên kết. Quỹ hỗ trợ phát triển HTX tỉnh và các tổ chức tín dụng trên địa bàn tỉnh đã tạo điều kiện cho các hộ thành viên tiếp cận vốn đầu tư máy móc thiết bị như máy gặt, máy cày và các dịch vụ sản xuất khác, qua đó HTX tổ chức điều hành các máy móc thiết bị của thành viên tham gia sản xuất trên đồng ruộng.

Các HTX tham gia vào các chuỗi giá trị hàng hóa đã tạo ra hướng đi mới cho HTX; vừa phát huy vai trò HTX trong đại diện các hộ thành viên tiếp nhận các yêu cầu đặt hàng thông qua hợp đồng từ các doanh nghiệp, vừa đại diện cho các hộ thành viên tham gia đàm phán thương thảo hợp đồng. Qua đó nâng cao vị thế của HTX và tiếng nói chung của người nông dân để làm sao cho người nông dân được lợi nhất, giảm thiểu rủi ro khi ký kết hợp đồng với doanh nghiệp.

Việc liên kết chuỗi trong HTX nông nghiệp đã phát huy được vai trò thúc đẩy liên kết ngang giữa các hộ thành viên thông qua các dịch vụ của HTX để tổ chức sản xuất, vừa thúc đẩy liên kết dọc với các doanh nghiệp theo chuỗi giá trị, cụ thể: 1) Thúc đẩy tích tụ, tập trung ruộng đất nông nghiệp để hình thành sản xuất chuyên canh tập trung quy mô lớn; 2) tổ chức các hoạt động tập thể để sản xuất ra khối lượng sản phẩm lớn, đồng đều, chất lượng đảm bảo yêu cầu của doanh nghiệp, giảm chi phí sản xuất; 3) là tác nhân trung gian chủ đạo, đóng vai trò khâu nối và thúc đẩy liên kết dọc với doanh nghiệp; 4) là đầu mối cho các doanh nghiệp liên kết đầu tư vào nông nghiệp; 5) là đơn vị điều phối, giám sát hợp đồng liên kết.

 Bên cạnh kết quả đạt được, vai trò của một số HTX nông nghiệp trong xây dựng chuỗi giá trị hàng hóa còn hạn chế: Một số HTX sau chuyển đổi không đổi mới hoạt động thì không tạo ra được các dịch vụ cho thành viên, không tham gia vào các chuỗi giá trị. Đa phần các HTX này hoạt động cầm chừng hoặc chủ yếu thực hiện các dịch vụ cơ bản phục vụ sản xuất nông nghiệp. Một số HTX đang còn lúng túng triển khai xây dựng chuỗi giá trị; chưa phát huy tốt vai trò của thành viên cũng như huy động nguồn lực để đầu tư, một số HTX chưa chủ động đổi mới, tái cơ cấu lại hoạt động của HTX phù hợp với tình hình thực tiễn. Cán bộ vừa thiếu, vừa yếu về chuyên môn, nhất là việc ứng dụng khoa học vào sản xuất và phân tích thị trường. Một số HTX có cùng nhóm chuỗi giá trị chưa được tổ chức liên kết với nhau để tạo ra các sản phẩm hàng hóa đồng nhất về chất lượng, thống nhất về quy trình sản xuất, đảm bảo số lượng cung cấp cho thị trường.

Để tiếp tục phát huy tốt vai trò của các HTX nông nghiệp trong xây dựng chuỗi giá trị trở thành sản phẩm hàng hóa chủ lực của địa phương. Các địa phương cũng như hợp tác xã cần tập trung một số giải pháp sau:

Tiếp tục đẩy mạnh công tác tuyên truyền bản chất, giá trị, nguyên tắc hoạt động của kinh tế tập thể, HTX đến toàn thể cán bộ, đảng viên và người lao động trong khu vực kinh tế tập thể.  Phát huy vài trò của cấp ủy, chính quyền các cấp, trực tiếp lãnh đạo, chỉ đạo về phát triển kinh tế tập thể, HTX gắn với chương trình, kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội ở địa phương.

-  Các địa phương cần ưu tiên quy hoạch sử dụng đất cho phát triển kinh tế tập thể, HTX; ưu tiên bố trí các công trình công cộng chưa sử dụng cho các HTX chưa có trụ sở để làm trụ sở hoặc nhà kho.

-  Các ngành, các cấp cần rà soát, đánh lại chất lượng hoạt động của các HTX nông nghiệp, cương quyết giải thể hoặc sáp nhập, hợp nhất các HTX hoạt động yếu kém, hoạt động cầm chừng hoặc chỉ thực hiện các dịch vụ cơ bản phục vụ thành viên.

-  Các HTX cần tiếp tục đẩy mạnh công tác tuyên truyền, vận động thành viên tham gia phát triển chuỗi giá trị, tiến tới liên doanh liên kết với các HTX lân cận để mở rộng vùng nguyên liệu phục vụ cho công tác sơ chế, chế biến sản phẩm của HTX. Tổ chức lại hoạt động của hợp tác xã phù hợp với Luật Hợp tác xã năm 2023. Chủ động nghiên cứu, đổi mới tư duy phát triển HTX từ “sản xuất nông nghiệp” sang “kinh tế nông nghiệp” theo tinh thần Nghị quyết 03-NQ/TU đã khẳng định; chuyển đổi mô hình hoạt động HTX từ “phục vụ sản xuất nông nghiệp” sang “dịch vụ nông nghiệp” gắn với chuỗi giá trị sản phẩm.

-  Các HTX cần đẩy mạnh thực hiện tốt các dịch vụ đầu vào sản xuất nông nghiệp thông qua hợp đồng; ứng dụng tốt khoa học công nghệ vào sản xuất, thực hiện tốt các quy trình sản xuất nông sản, quy trình sản xuất hữu cơ… ; nhằm tạo ra các sản phẩm hàng hóa đồng nhất nhất về quy trình, chủng loại, đảm bảo về chất lượng, số lượng để cung cấp cho thị trường.

-  Thực hiện tốt công tác thu hoạch và bảo quản sau thu hoạch, nhất là các sản phẩm hữu cơ, sản phẩm chất lượng cao. Tiến tới chế biến, xây dựng thương hiệu hàng hóa trước khi đưa sản phẩm ra với thị trường.

-  Để đáp ứng yêu cầu các nhóm công việc trên, các HTX cần chủ động xây dựng kế hoạch đào tạo, bồi dưỡng, thu hút cán bộ trẻ, cán bộ kỹ thuật tham gia công tác tại HTX. Các HTX cần xác định rõ vai trò, trách nhiệm của thành viên, trách nhiệm của HTX trong từng giai đoạn của chuỗi giá trị; tập trung vào thực hiện tốt các dịch vụ cho thành viên, tổ chức lại các hoạt động sản xuất chuỗi theo đúng quy trình; Tham gia sâu vào chế biến và tiêu thụ sản phẩm. Xác định rõ tài sản hoạt động của HTX, sở hữu của thành viên, sở hữu tập thể và sở hữu của Nhà nước, qua đó làm rõ, minh bạch trong công khai tài sản, quy định trách nhiệm của mỗi bên để làm căn cứ để thực hiện phân phối lại lợi ích cho thành viên khi HTX có lợi nhuận./.

Tác giả: Đức Thuấn