Xã Khánh Hà, huyện Thường Tín từng rơi vào cảnh đất sản xuất nông nghiệp, cụ thể là đất trồng lúa bị bỏ hoang do qua tình đô thị hóa, người dân không mặn mà với đồng ruộng mà tìm kiếm những công việc khác.

Thúc đẩy nông thôn mới

Năm 2018, nhờ chủ trương chuyển đổi cơ cấu nông nghiệp, không ít người dân đã mạnh dạn chuyển từ trồng lúa sang trồng các loại cây thảo dược có giá trị kinh tế cao hơn. Trong bối cảnh đó, HTX Tâm An đã ra đời nhằm hình thành 1,5ha vùng nguyên liệu theo định hướng thuận tự nhiên để phục vụ các công đoạn chế biến sâu nhằm cung cấp ra thị trường những sản phẩm bảo đảm chất lượng.

Đến nay, HTX Tâm An tập trung vào trồng chùm ngây, cà gai leo, húng chanh, đinh lăng… Ngoài ra, HTX còn liên kết với các hộ dân ở xã lân cận để mở rộng vùng nguyên liệu.

Không dừng ở đó, các thành viên còn đầu tư xưởng chế biến, máy móc như máy sấy lạnh, máy sao trà, máy nghiền, máy đóng trà bằng mắt thần, máy đóng trà , máy sấy đa năng tích hợp chức năng hấp sấy, kho lạnh bảo quản... Sau khi dược liệu được thu hoạch sẽ được đưa về xưởng chế biến thành trà chùm ngây, trà đinh lăng, trà cà gai leo, dầu gội thảo dược… nhằm bảo đảm theo chu trình khép kín. Đặc biệt, đến nay HTX đã có sản phẩm bột rau, củ sấy lạnh được chứng nhận sản phẩm OCOP 4 sao của thành phố Hà Nội. Điều này không chỉ khẳng định giá trị kinh tế cao gấp 4-5 lần của mô hình trồng và chế biến dược liệu là còn góp phần không nhỏ vào quá trình xây dựng nông thôn mới nâng cao của xã Khánh Hà.

Bởi sản phẩm OCOP đang thúc đẩy các tiêu chí nông thôn mới như nâng cao thu nhập, bảo vệ môi trường… đồng thời góp phần khai thác và phát huy lợi thế sản phẩm nông nghiệp nông thôn của xã từ đó làm thay đổi tập quán sản xuất, tạo ra hướng đi mới của người nông dân, thúc đẩy phát triển kinh tế nông thôn.

Đặc biệt, thông qua việc HTX Tâm An tham gia Chương trình OCOP, lãnh đạo xã Khánh Hà đã có những chính sách, giải pháp phù hợp để giúp HTX phát triển sản phẩm như hỗ trợ HTX hoàn thiện bao bì, phát triển vùng nguyên liệu theo tiêu chuẩn, tham gia xúc tiến thương mại. Qua đó, các thành viên và người dân thấy rõ hơn trách nhiệm của mình với người tiêu dùng, cộng đồng và môi trường, chủ động phát huy nội lực, tổ chức sản xuất theo các tiêu chuẩn an toàn thực phẩm.

Còn tại HTX Tâm Ngọc (xã Đông Xuân, huyện Sóc Sơn), nhờ trồng dược liệu theo quy trình hữu cơ, thân thiện với môi trường, HTX đã tạo ra những sản phẩm an toàn cho người tiêu dùng và giúp mỗi thành viên có thu nhập trung bình từ 1,5 triệu đồng - 8 triệu đồng/người/tháng, tuỳ theo khả năng làm việc. Đặc biệt, HTX còn liên kết mở rộng trồng dược liệu tại Hàm Yên - Tuyên Quang để đáp ứng nhu cầu chế biến túi trà thảo mộc. Sau nhiều năm nỗ lực, đến nay, HTX Tâm Ngọc có 3 sản phẩm được đạt OCOP 4 sao là: Liên Hoa Trà, Cà gai leo trà, Hoa Trà.

Hiện HTX Tâm Ngọc đang là mô hình sản xuất dược liệu lớn của hiệu Sóc Sơn . Từ diện tích ban đầu (năm 2014) là 15ha, đến nay, vùng dược liệu đạt gần 100ha. Nhờ người dân, các HTX đưa các giống dược liệu thuần chủng vào trồng, ứng dụng kỹ thuật thâm canh hữu cơ, cơ giới hóa khâu sản xuất, chế biến nên cây dược liệu ở vùng đồi gò huyện Sóc Sơn mang lại giá trị kinh tế cao, đạt 420 triệu đồng/ha/năm trở lên, gấp 3 lần cây trồng khác. Đây là điều kiện thuận lợi giúp các xã trong huyện nâng cao các tiêu chí nông thôn mới.

Phó Chủ tịch Liên minh HTX thành phố Hà Nội Nguyễn Trung Thành cho biết: Sản xuất dược liệu, nhất là dược liệu hữu cơ đang là hướng đi hiệu quả trong phát triển kinh tế nông nghiệp nói chung. Mô hình dược liệu của HTX Tâm An, HTX Tâm Ngọc... không chỉ giúp HTX và thành viên làm giàu mà còn thể hiện rõ vai trò của các HTX trong phát triển kinh tế tập thể. Việc các HTX không ngừng đổi mới, phát huy vai trò của kinh tế tập thể trong phát triển dược liệu cũng là một trong những tiêu chí quan trọng để các địa phương nâng cao chất lượng trong xây dựng nông thôn mới...

Động lực phát triển dược liệu

Dược liệu vốn là cây trồng thế mạnh ở nhiều địa phương của thành phố Hà Nội. Tuy nhiên, có thời điểm, Pháp lệnh Giống cây trồng 15/2004/PL-UBTVQH11 không quy định về giống cây trồng là cây dược liệu nên việc quản lý nhà nước, chỉ dẫn địa lý của người dân, HTX, doanh nghiệp dược liệu gặp nhiều bất cập.

Tuy nhiên thời gian gần đây, Chương trình phát triển công nghiệp dược, dược liệu sản xuất trong nước được phê duyệt đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045. Luật Trồng trọt năm 2018 cũng đã quan tâm đến cây dược liệu. Những chính sách đặc thù đối với nhóm cây dược liệu cũng ra đời tạo điều kiện thuận lợi cho người dân, HTX ở Hà Nội phát triển loại cây trồng này theo chuỗi giá trị.

Phát triển dược liệu theo chuỗi giá trị giúp nhiều địa phương thu được những hiệu quả tích cực trong xây dựng nông thôn mới.

Chị Nguyễn Thị Thu, Giám đốc HTX Tâm An cho biết, diện tích canh tác cây thảo dược hiện nay của HTX từng là vùng đất trũng thấp, năng suất trồng lúa kém hiệu quả. Một số diện tích thậm chí còn bị bà con bỏ hoang do hiệu quả sản xuất không cao. Tuy nhiên, khi HTX trồng cây dược liệu, diện tích đất trên đã được cải tạo và rất thích hợp với đặc tính cây dược liệu nên mang lại giá trị kinh tế cao. HTX cũng phát triển dựa vào quy hoạch của thành phố nên có định hướng, kế hoạch rõ ràng.

Nhờ các mô hình trồng dược liệu theo chuỗi giá trị của các HTX mà đến nay, toàn thành phố đã có 673ha cây dược liệu. Trong đó, huyện Sóc Sơn có 171ha, Mỹ Đức 61,2ha, Ba Vì 30ha…

Theo đánh giá của Sở NN&PTNT Hà Nội, để phát triển cây dược liệu cần có sự liên kết chặt chẽ giữa HTX và doanh nghiệp. Bởi việc sản xuất cây dược liệu đòi hỏi các tiêu chuẩn và quy định khắt khe, nếu người dân trồng cây dược liệu theo hướng tự phát sẽ khó đáp ứng các tiêu chuẩn kỹ thuật. Tuy nhiên, việc các HTX đứng đầu hỗ trợ người dân tuân thủ nghiêm quy trình sản xuất là điều kiện rất thuận lợi để phát triển các mối liên kết với doanh nghiệp. Vì vậy, không ít các sản phẩm dược liệu của các HTX đã được vào các hệ thống siêu thị khó tính và xuất khẩu.

Đặc biệt, đối với những HTX đang đẩy mạnh phát triển cây dược liệu dưới tán rừng tập trung tại các huyện Ba Vì, Sóc Sơn... đang từng bước góp phần đưa dược liệu trở thành một trong những cây trồng thế mạnh của Hà Nội, giúp thành phố phát triển lâm nghiệp bền vững.

Phát huy hiệu quả chuỗi

Phó Chủ tịch Liên minh HTX thành phố Hà Nội Nguyễn Trung Thành cho biết, trong giai đoạn hiện nay, nếu chỉ có sự vào cuộc hỗ trợ của Nhà nước thôi là chưa đủ, mà bản thân mỗi HTX sản xuất, chế biến và xuất khẩu dược liệu phải chủ động và có ý thức vươn lên để tiếp cận tiến bộ khoa học kỹ thuật, sản xuất theo tiêu chuẩn an toàn mà các đối tác yêu cầu.

Nắm được điều này, nhiều HTX dược liệu đã có những bước đi ban đầu khá vững chắc. Tuy nhiên, có HTX cho rằng vẫn còn nhiều khó khăn cần phải vượt qua mới có thể đưa chuỗi dược liệu phát triển bền vững.

Như các thành viên HTX Tâm An mong muốn các cơ quan chức năng tiếp tục quan tâm, mở các lớp đào tạo, tập huấn về kỹ thuật canh tác hữu cơ cho thành viên. Bên cạnh đó là hỗ trợ HTX tham gia các chương trình xúc tiến thương mại để đưa sản phẩm dược liệu đến với đông đảo người tiêu dùng Thủ đô và cả nước.

Hay như các thành viên HTX Tâm Ngọc mong muốn có thể huy động thêm vốn, mua sắm thêm một số trang thiết bị máy móc như máy thu hoạch, máy băm thái, máy đóng gói trà túi lọc… nhằm hỗ trợ thành viên người khuyết tật làm nông nghiệp thuận lợi hơn. Đồng thời, HTX mong địa phương có quy hoạch phù hợp nhằm tạo điều kiện thuận lợi cho HTX phát triển thêm các loại cây thảo dược có giá trị kinh tế cao như trà hoa vàng, đinh lăng hoa vàng… để tạo thêm nhiều việc làm, hỗ trợ nhiều người cũng như tăng thu nhập và cải thiện đời sống thành viên.

Ts Lê Hưng Quốc, Chủ tịch Hiệp hội Giống cây trồng Hà Nội cho rằng, những khó khăn, mong muốn của các HTX sản xuất và chế biến dược liệu cũng chính là những nút thắt mà Hà Nội đang tập trung tháo gỡ nhằm phát huy hơn nữa hiệu quả các chuỗi giá trị dược liệu.

Bởi nếu trồng tự phát thì người dân sẽ không biết tiêu thụ sản phẩm dược liệu thế nào. Bên cạnh đó, sản xuất cây dược liệu phải tuân thủ nghiêm những quy định về trồng, chăm sóc, nếu không được học tập, tập huấn, nông dân khó có thể trồng, chăm sóc được các loại cây này. Chính vì vậy, ngoài những chính sách chung , việc tháo gỡ những khó khăn cho các HTX cũng là cách giúp Hà Nội phát triển bền vững các chuỗi dược liệu.

Minh Nhương